Đề cương ôn tập môn Ngữ văn Lớp 12 - Phân tích bài thơ "Chiều tối" của Hồ Chí Minh

Nội dung text: Đề cương ôn tập môn Ngữ văn Lớp 12 - Phân tích bài thơ "Chiều tối" của Hồ Chí Minh

1. Cô vân mạn mạn độ thiên không.” “Chim mỏi về rừng tìm chốn ngủ, Chòm mây trôi nhẹ giữa tầng không.” Buổi chiều thường là lúc đoàn tụ, nhưng cũng là khi con người ta thấy vô cùng cô đơn nếu không có một chốn để về. Cánh chim mỏi sau một ngày kiếm ăn cũng đã bay về tổ của mình. Trên không trung chỉ còn lững lờ một chòm mây. Giữa thiên nhiên bao la hùng vĩ, con người và cảnh vật đều như dừng lại, chỉ có chòm mây ấy vẫn nhẹ nhàng trôi, càng làm nổi bật lên sự yên ắng, êm ả của buổi chiều tối nơi rừng núi. Chòm mây ấy cũng giống như Bác, đang trong tình cảnh tù tội, vẫn phải cô độc bước đi. Chòm mây cô đơn, lặng lẽ, Bác cũng lặng lẽ, cô đơn. Tuy thế, phải là một người có lòng yêu thiên nhiên, phải có một tâm thái ung dung, bình tĩnh, lạc quan, vượt lên mọi gông cùm về thể xác để ngắm thiên nhiên, hòa mình với thiên nhiên như thế. Thân xác mỏi rã rời vì phải đi cả ngày đường vất vả, nhưng Bác vẫn dõi mắt theo cánh chim về tổ, tầng mây lững lờ trôi lúc chiều về. Tuy chỉ hai câu thơ bảy chữ, nhưng cũng đã khiến cho người đọc tưởng tượng ra được cảnh chiều muộn nơi rùng núi thật mênh mông, âm u, vắng vẻ, quạnh quẽ. Đồng thời, cũng nói lên niềm mong ước quay trở về với quê hương, ước mong được tự do như đám mây kia. Trong khung cảnh thiên nhiên mênh mông, đượm nét buồn lúc chiều muộn nơi rừng núi, bỗng xuất hiện con người: “Sơn thôn thiếu nữ ma bao túc, Bao túc ma hoàn, lô dĩ hồng.” “Cô em xóm núi xay ngô tối, Xay hết, lò than đã rực hồng.” Giữa cảnh buồn của thiên nhiên như trong thơ cổ, cô sơn nữ hiện lên như một điểm sáng, làm cho cả bức tranh trở nên sinh động, vui tươi hơn. Đó chính là nét cố điển mà hiện đại trong thơ của Hồ Chí Minh. Bức tranh vừa có người, vừa có hoạt động khỏe khoắn của con người trong đó. Đó chính là nét đẹp, nét đáng quý của người dân lao động. Cô gái đang miệt mài xay ngô bên lò than rực hồng để chuẩn bị bữa tối. Ở đây, bản dịch thơ không đảm bảo được nghệ thuật của bản chữ Hán. Bác đã lặp lại hai chữ “bao túc” ở cuối câu thứ ba và đầu câu thứ tư, như những vòng xay nối tiếp nhau của cô gái, như sự tuần hoàn của thời gian, trời đã tối, tối dần. Bức tranh vừa ấm áp bởi cảnh tượng lao động khỏe khoắn của người thôn nữ lao động, vừa bởi cái ánh hồng của bếp lò. Đó chỉ là một thứ hạnh phúc bình dị, vậy mà Bác vẫn gạt bỏ hết những đau đớn, mệt mỏi về thân xác để cảm nhận được. - Luận điểm 2: Nét hiện đại và cổ điển trong bài thơ. 1. Phân tích, chứng minh 1.1. Hai câu đầu: Phân tích hai câu thơ đầu làm nổi bật các yếu tố cổ điển và hiện đại. a. Cổ điển: - Thể thơ tứ tuyệt, lời ít ý nhiều, để lại nhiều dư ba. 2
2. thơ Đường, thơ Người vì thế đậm đà chất cổ điển. Điều đó được thể hiện: giàu cảm hứng với thiên nhiên, bút pháp chấm phá như ghi lấy linh hồn của tạo vật, ngôn ngữ thơ cô đọng, hàm súc ý tại ngôn ngoại. + Lí giải về tính chất hiện đại: Bên cạnh đó, đã sống và làm việc, tiếp xúc với văn minh phương Tây, hồn thơ ấy rất sáng tạo và hiện đại, biểu hiện ở: tính chất dân chủ của đề tài, hình tượng thơ luôn vận động khỏe khoắn hướng về ánh sáng và tương lai, chủ thể trữ tình hòa hợp với thiên nhiên nhưng không là ẩn sỹ mà là chiến sỹ. Điều đáng nói là chất cổ điển và hiện đại luôn hài hòa trong thơ của Hồ Chí Minh mà bài thơ Chiều tối là một sáng tác tiêu biểu. - Bài thơ thể hiện vẻ đẹp tâm hồn và nhân cách người tù Hồ Chí Minh: + Yêu thiên nhiên, yêu cuộc sống. + Đồng cảm, chia sẻ với muôn loài, đặc biệt là nỗi vất vả của những con người lao động. Đó là tinh thần nhân đạo và cúng là tình cảm quốc tế vô sản trong sáng. + Tâm hồn lạc quan, giàu nghị lực. Đó là một tâm hồn nghệ sĩ mà rất chiến sĩ. c. Hợp: Bài thơ “Chiều tối” là một bài thơ tiêu biểu cho nét đẹp cổ điển và hiện đại trong thơ Hồ Chí Minh. Bài thơ chỉ đơn giản là tả về phong cảnh thiên nhiên và con người nơi xóm núi khi chiều muộn, đồng thời, cũng ẩn chứa trong đó nỗi niềm ước mong được tự do, được sum họp của Người. Đồng thời, ở Bác, chúng ta vẫn luôn thấy ánh lên một vẻ đẹp của tinh thần quên mình, của một trái tim giàu lòng yêu thương luôn biết quan tâm đến những điều bình dị nhất. 3. Kết bài: “Chiều tối” là bài thơ hay vừa có tính chất cổ điển vừa hiện đại. Hình ảnh thơ đậm nét tượng trưng ước lệ, cảm hứng tự nhiên phong phú thể hiện sự hòa hợp giữa con người với tự nhiên. Hình ảnh con người hiện lên trong bài thơ không phải là là ẩn sĩ ẩn dật lánh đời mà chan chứa tình đời, tình người. Bài thơ là bức tranh cảnh vật con người nơi miền sơn cước vào lúc chiều tối và thông qua bức tranh thiên nhiên ta cảm nhận được một tình yêu thiên nhiên, tạo vật, tình yêu cuộc sống cũng như ý chí và nghị lực phi thường, vẻ đẹp tâm hồn và nhân cách của người tù chiến sĩ Hồ Chí Minh. Chất trữ tình của thơ ca cổ điển kết hợp với chất thép của một nhà thơ chiến sĩ đã tạo nên sức hấp dẫn riêng bài thơ. 2